Ngritja e duarve kah qielli me rastin e duasë

Ngritja e duarve kah qielli me rastin e duasë

(Shpjegim akaidologjik i thënies së Ebu Hanifes r.h.)

Hyrje

Imam Ebu Hanife r.a., në citatin e tij të lartëshënuar, potencon një çështje të rëndësishme besimore (akaidore), e cila ka të bëjë me perceptimin e drejtë të Qenies së Allahut të Lartësuar. Mënyra se si konceptohet Qenia e lartë, përbën trungun e besimit islam, respektivisht besimit të drejtë. Zatën, njerëzimi asnjëherë nuk ka pasur krizë të teizmit, por ai në vazhdimësi ka reflektuar krizë të konceptimit të drejtë të Qenies së lartë. Dëlirësia e Krijuesit, nga çfardo lloj përngjasimi me cilësitë e krijesave, mbetet përgjithmonë një kriter besimor që përshkon me rreptësi absolute frymën e besimit – imanit. Në këtë frymë vjen edhe ky citat i Ebu Hanifes r.a. imam i medh’hebit tonë hanefij.

Për ta kuptuar më shtruarazi këtë citat të Imamit të madh, nevojitet të sqarojmë:

1. Domethënien e duasë si qëllim i ngritjes së duarve; dhe

2. Domethënien akaidore të ngritjes së duarve kah qielli

I. Domethënia e duasë si qëllim i ngritjes së duarve 

1.1 Domethënia etimologjike dhe terminologjike e duasë (lutjes)

Për ‘lutjen’ si një akt shpirtëror të njeriut, në gjuhën arabe ka shumë shprehje që drejtpërdrejt apo tërthorazi e shprehin atë. Mirëpo, si shprehje më adekuate për ‘lutjen’, është fjala dua’[2], fjalë kjo, të cilën e ka theksuar edhe Ebu Hanife r.a. në citatin e tij.

Në aspektin etimologjik nocioni dua’ është infinitiv i foljes së gjuhës arabe: ‘deaa’ (دعا), jed’u (يدعو) da’ven (دعوا), da’veten (دعوة), du’aaen (دعاء) dhe da’vaa (دعوي), që do të thotë: kërkoj prezantimin e tij (طلب إحضاره). Ajo ka edhe shumë kuptime të tjera, varësisht prej pozitës së saj në fjali. Kur përdoret në sferën fetare me të synohet “thënia, me të cilën njeriu i lutet Allahut” (ما يُدْعَي به الله من القول).[3] Ndërsa në aspektin terminologjik të fjalës, duaja si term akaidi manifeston: “kërkesën e njeriut ndaj Krijuesit të tij, që t’ia largojë të dëmshmen apo t’ia sjellë të dobishmen” (و الدعاء هو طلب من العبد لربه لدفع مضرة أو جلب منفعة)[4]

1.2. Llojet e duasë

Duaja, për nga aspekti i adresimit të saj, është dy llojesh:

1. Duaja ndaj njeriut për një çështje të caktuar. Ky lloj i duasë është kërkesë për përmbushjen e ndonjë nevoje. Si e tillë, lejohet të bëhet edhe ndaj njerëzve, por duke besuar se njeriu është një shkak për përbushjen e kërkesës së tij, e assesi nuk është krijues që e mundëson përmbushjen e kërkesës; dhe
2. Duaja ndaj Allahut. Kjo dua bëhet ndaj Allahut të Madhërishëm, në cilësinë e Tij si Krijues për çdo gjë që njeriu e aspiron qoftë të kësaj bote apo të botës tjetër, duke e synuar shpërblimin e Tij dhe duke u frikësuar prej dënimit të Tij. Ajeti:

فَادْعُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ

“Adhuronie (luteni) Allahun me një adhurim (lutje) të sinqertë ndaj Tij…” (Gafir, 14), argumenton qartë se ky lloj i duasë konsiderohet adhurim (ibadet) ndaj Allahut dhe bërja e saj edhe ndaj dikujt tjetër konsiderohet politeizëm i madh, që pronarin e saj e nxjerr nga besimi islam. Për këtë Allahu ka kërcënuar:

إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ

“… e ata që nga mendjemadhësia i shmangen adhurimit ndaj Meje, do të hyjnë të nënçmuar në xhehennem.” (Gafir, 60).

Në këtë punim, për temë trajtimi do të jetë duaja ndaj Allahut të Lartësuar.

1.3. Ligjshmëria e duasë (lutjes)

Argumentet që dëshmojnë legjitimitetin e lutjes ndaj Allahut, janë nga Kur’ani dhe Suneti. Në shumë prej ajeteve, Allahu i Lartësuar i urdhëron besimtarët për lutje tek Allahu. Prej tyre janë edhe këto ajete: Ai thotë:

ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ

“Lutnie Zotin tuaj të përulur e në heshtje, pse Ai nuk i do ata që e teprojnë.” (El-A’raf, 55).[5]Po ashtu i Lartësuari thotë:

وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ

“E kur robët e Mi të pyesin ty për Mua, Unë jam afër, i përgjigjem lutjes kur lutësi më lutet, pra për të qenë ata drejt të udhëzuar, le të më përgjigjen ata Mua dhe le të më besojnë Mua.” (El-Bekare, 186).

Ndërsa, nga hadithi, janë të panumërta duatë e Pejgamberit a.s.. Transmetohet se Pejgamberi a.s. thoshte:

اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ الْهُدَى وَالتُّقَى وَالْعَفَافَ وَالْغِنَى

“O Allahu im, kërkoj nga Ti udhëzim në rrugën e drejtë, devotshmëri ndaj Teje, faljen e mëkateve dhe begati.”[6]

1.4. Duaja është truri i ibadetit

Pejgamberi a.s. ka thënë: الدُّعَاءُ مُخُّ الْعِبَادَةِ  – “Duaja është truri i ibadetit”[7], ndërsa në verzionin tjetër, të cilin e transmeton imam Termidhiu nga Nu’man bin Beshir, i cili ka thënë: e kam dëgjuar Pejgamberin s.a.v.s. duke thënë:

الدُّعَاءُ هُوَ الْعِبَادَةُ ثُمَّ قَرَأَ وَقَالَ رَبُّكُمْ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ

“Duaja është adhurim / ibadet”, pastaj e lexoi ajetin: “Më thirrni Mua, e Unë ju përgjigjem juve…”(Gafir, 60).[8] Thënia e Pejgamberit a.s. “duaja është adhurim” do të thotë se ajo është më madhështorja e ibadetit (مُعْظَم العبادة), sikurse thonë njerëzit: “pasuria është deveja” (ألمال الإبل), duke synuar të thonë se deveja është më e vlefshme nga të gjitha llojet e pasurisë, apo sikurse është fjala e Pejgamberit a.s. “haxhi është qëndrimi në arefat” (ألحج عرفة).[9]

1.5. Kriteret e pranimit të duasë

Kriteret e lutjes dhe pranimit të saj nga ana e Allahut të Lartësuar janë përcaktuar në hadithin, të cilin e transmeton Buhariu dhe Muslimi nga Ebu Hurejra se i Dërguari i Allahut ka thënë:

لَا يَزَالُ يُسْتَجَابُ لِلْعَبْدِ مَا لَمْ يَدْعُ بِإِثْمٍ أَوْ قَطِيعَةِ رَحِمٍ مَا لَمْ يَسْتَعْجِلْ قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا الِاسْتِعْجَالُ قَالَ يَقُولُ قَدْ دَعَوْتُ وَقَدْ دَعَوْتُ فَلَمْ أَرَ يَسْتَجِيبُ لِي فَيَسْتَحْسِرُ عِنْدَ ذَلِكَ وَيَدَعُ الدُّعَاءَ

“(Allahu) Vazhdon t’i përgjigjet lutjes së robit derisa nuk lutet për keq, ose për t’i ndërprerë marrëdhëniet farefisnore, ose nuk ngutet. I është thënë (Pejgamberit a.s.): O i Dërguari i Allahut, çka është ngutja? (Pejgamberi a.s.) tha: ajo është kur lutësi thotë: unë e kam lutur e lutur (Allahun), por nuk po shoh që më pranohet. Andaj lodhet nga kjo gjendje dhe e lë lutjen.”[10]

Përpos kritereve të përgjithshme të ibadetit në përgjithësi sikurse janë: besimi i shëndoshë, pjekuria në moshë, qëllimi (nijeti), etj., hadithi në fjalë, përcakton edhe tre kritere adekuate të duasë:

1) që lutja mos të bëhet për një gjë që është mëkat;

2) që mos të kërkohet ngutja e saj, sepse kjo nënkupton obligueshmërinë ndaj Allahut, e Allahu nuk obligohet me asgjë dhe nga askush, dhe

3) që lutja të bëhet duke qenë plotësisht të bindur se Allahu do t’i përgjigjet asaj, e assesi me zemër të dyshimtë. Këtë e vërteton hadithi, të cilin e transmeton Ebu Hurejra r.a., Pejgamberi a.s. ka thënë:

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ادْعُوا اللَّهَ وَأَنْتُمْ مُوقِنُونَ بِالْإِجَابَةِ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ لَا يَسْتَجِيبُ دُعَاءً مِنْ قَلْبٍ غَافِلٍ لَاهٍ

“Lutnie Allahun duke qenë plotësisht të bindur se do të merrni përgjigje. Dijeni se Allahu nuk i përgjigjet duasë që del nga një zemër e luhatshme dhe e pavëmendshme.”[11]

1.6. Ligjshmëria e ngritjes së duarve gjatë duasë

Ligjshmëria e ngritjes së duarve gjatë duasë, është çështje e vërtetuar nga shumë hadithe të Pejgamberit a.s.. Vërtet ka shumë raste kur Pejgamberi a.s. bënte dua, qoftë për vetveten e tij, qoftë për ndonjë person veç e veç, apo për mirësi të përgjithshme dhe i çonte duart e tij përpjetë, gjersa shpeshherë i shihej bardhësia e nënsqetullave të tij. Transmetohet nga Enes bin Maliku, i cili ka thënë: Gjersa Pejgamberi a.s. ishte duke ligjëruar në hytbe, ditën e xhuma, një njeri hyri në xhami, dhe duke qëndruar në këmbë u drejtua kah Resulullahi s.a.v.s. dhe i tha:

يَا رَسُولَ اللَّهِ هَلَكَتْ الْأَمْوَالُ وَانْقَطَعْتِ السُّبُلُ فَادْعُ اللَّهَ يُغِيثُنَا فَرَفَعَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَدَيْهِ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ أَغِثْنَا اللَّهُمَّ أَغِثْنَا اللَّهُمَّ أَغِثْنَا

“O i Dërguari i Allahut, nga thatësia e madhe u shkatërruan pasuritë (devet, lopët, dhentë etj), janë ndërprerë rrugët, prandaj lute Allahun që të na lëshojë shi. Me atë rast, i Dërguari i Allahut s.a.v.s. i çoi duart e tij përpjetë dhe tha: O Allah na lësho shi, O Allah, na lësho, O Allah na lësho shi…!”[12]

Ngritja e duarve përpjetë gjatë duasë, është një praktikë e herëshme, të cilën e kanë praktikuar edhe ymetet e tjera para Muhamedit a.s.. Në një hadith të gjatë, të cilin e transmeton Imam Buhariu nga Seid bin Xhubejr, përmendet se kur Ibrahimi a.s. e la një pjesë të familjes së tij në Mekkë, dhe pasiqë u largua prej tyre aq sa nuk shiheshin:

 اسْتَقْبَلَ بِوَجْهِهِ الْبَيْتَ ثُمَّ دَعَا بِهَؤُلَاءِ الْكَلِمَاتِ وَرَفَعَ يَدَيْهِ فَقَالَ رَبَّنَا إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوَادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِيُقِيمُوا الصَّلَاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ وَارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ

“U kthye me fytyrë kah Qabeja, dhe duke i ngritur duart e tij përpjetë, bëri dua me këto fjalë: Zoti ynë! Unë një pjesë të familjes sime e vendosa në një luginë, ku nuk ka bimë, e praën shtëpisë tënde të shenjtë. Zoti ynë (i vendosa aty) që të falin namazin, pra bën që zemrat e disa njerëzve të mallëngjehen për ata, dhe, për të falënderuar me mirënjohje, furnizoj ata me fruta.” (Ibrahim, 37).[13]

1.7. Fshirja e fytyrës me duar pas duasë

Po ashtu, fshirja e fytyrës me duar pas duasë, konsiderohet prej tipareve të duasë. Një veprim të këtillë e ka vepruar edhe Pejgamberi a.s.. Transmetohet nga Omer bin El-Hattab r.a. i cili ka thënë:

عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِذَا رَفَعَ يَدَيْهِ فِي الدُّعَاءِ لَمْ يَحُطَّهُمَا حَتَّى يَمْسَحَ بِهِمَا وَجْهَهُ

“Pejgamberi a.s. sa herë që i çonte duart e tij gjatë duasë, nuk i lëshonte ato, gjersa më parë nuk e fshinte me to fytyrën.”[14]

Le të themi se fshirja e fytyrës me duar pas duasë, nuk konsiderohet pjesë përbërëse e duasë, sepse ajo (duaja) lejohet edhe në heshtje edhe duke mos i ngritur duart përpjetë. Mirëpo, fshirja e fytyrës me duar tregon edhe mbarimin e duasë, po edhe akordimin etik të lëvizjeve të duarve menjëherë pas duasë. Ndërsa në aspektin besimor, fshirja e fytyrës konsiderohet një akt që simbolizon transmetimin e efekteve të duasë te i gjithë trupi i njeriut nëpërmjet fshirjes së fytyrës si pikëreferencë e individit. Ky konstatim performon me shumë hadithe të Pejgamberit a.s., në të cilat përmendet se Pejgamberi a.s. me rastin e rukjeve (këndimit të Kur’anit ndaj të sëmurit) e vendoste dorën e tij në ballin e të sëmurit apo mbi vendin e dhimbjes dhe këndonte lutje (dua) nga Kur’ani dhe Sunneti.

1.8. Efektet e duasë

Pa dyshim, lutja inkorporon dobi të shumta për besimtarin. Ajo është armë e fuqishme e njeriut. Më lartë cituam hadithin “duaja është ibadet”, ndërsa ibadeti bartë mirësi në këtë botë dhe shpërblim te Allahu në botën tjetër. Përveç kësaj, nëpërmjet duasë, njeriu kërkon dobi te Ai që ka mundësi realizimi, po edhe njëkohësisht mbrojtje nga të këqiat. Transmeton Ubadete bin Samit r.a. se Resulullahi s.a.v.s. ka thënë:

مَا عَلَى الْأَرْضِ مُسْلِمٌ يَدْعُو اللَّهَ بِدَعْوَةٍ إِلَّا آتَاهُ اللَّهُ إِيَّاهَا أَوْ صَرَفَ عَنْهُ مِنْ السُّوءِ مِثْلَهَا مَا لَمْ يَدْعُ بِإِثْمٍ أَوْ قَطِيعَةِ رَحِمٍ فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ الْقَوْمِ إِذًا نُكْثِرُ قَالَ اللَّهُ أَكْثَرُ

“Në tokë nuk asnjë nga muslimanët që i lutet Allahut për diçka, e që këtë Allahu nuk do t’ia japë, ose në shenjë të kësaj nuk do t’ia heq ndonjë të keqe, përveç nëse lutësi lutet për mëkat ose për ndërprerjen e farefisnisë. Një njeri nga të pranishmit tha: “Atëherë le ta shpeshtojmë lutjen!?” (Pejgamberi a.s.) tha: “Allahu edhe më shumë jep.”[15]

1.9. Fryma besimore (akaidore) e duasë

Esenca e duasë sajohet mbi principin besimor (akaidor) të çështjes. Sepse ai që i drejtohet Allahut me dua’, këtë e bën sepse e beson Atë për Krijues të çdo gjëje që ekziston. Për dallim nga pabesimtari, i cili nuk i lutet Allahut, sepse nuk e percepton Atë për Krijues.

Për ta kuptuar esencën e lutjes dhe nevojën për bërjen e saj te Allahu, është fare e thjeshtë. Le të themi se lutja bëhet për të arritur një aspiratë. P.sh. në rrafshin e realitetit njerëzor, kur njeriu e aspiron realizimin e një pune, për këtë i drejtohet (i lutet) faktorëve relevantë që t’ia mundësojnë arritjen e saj. Pra, i drejtohet me lutje, sepse shpreson që ata faktorë mund t’ia mundësojnë arritjen e saj. Edhe kjo në një farë mënyre paraqet një ‘besueshmëri’, porse me imazh relative. Ndërsa, kur është fjala për drejtimin e lutjes tek Allahu, koncepti ndryshon tërësisht, sepse kjo manifeston besueshmërinë e njeriut në Allahun si Krijues absolute i çdo gjëje, edhe i atyre objektivave dhe aspiratave, për të cilat bëhet lutja.

Si mund ta kuptojmë këtë?

Besimtari e di se Allahu e ka krijuar (e krijon) njeriun dhe realitetin faktik në kuadër të të cilit jeton, zhvillohet, vepron dhe i sendërton aspiratat e veta. Kjo, do të thotë se Allahu e krijon mundësinë për realizimin e veprës, të cilën njeriu e bën. Nëse njeriu e lëvizë dorën e tij, kjo ndodhë me krijimin e Allahut. Nëse ai e realizon një vepër nëpërmjet kësaj lëvizjeje, edhe kjo është me krijimin e Allahut. Pra, nuk ka diçka në këtë gjithësi, prej subjekteve dhe lëvizjeve të tyre e që ato nuk janë me krijimin e Allahut. Edhe atëherë kur njeriu beson në tjetrin (si shkaktar) se mund t’ia mundësojë realizimin e një vepreje, edhe atëherë e beson atë si një aktor që sillet brenda krijimit të Allahut. Nga këtu, të gjitha synimet e njeriut, për të cilat shpreson t’i arrijë, e për të cilat bën lutje te Allahu, realisht konceptohen si ekzistente brenda kësaj gjithësie. Po kështu brenda realitetit të krijimit, Allahu e ka krijuar të mirën si objektiv i synimit të njeriut, dhe njeriu i lutet Allahut që t’ia mundësojë atë. Përsëri, Allahu e ka krijuar të keqen si apati të njeriut, dhe njeriu i lutet Allahut që t’ia largojë atë. Në të gjitha rastet vendkëthimi i njeriut është kah Allahu. Ndërsa ky vendkëthim paraqet frymën e vërtetë besimore të lutjes, sepse njeriu duke themeluar besueshmëri në Allahun për arritjen e synimeve, proklamon plotëfuqishmërinë e Krijuesit, në njërën anë, dhe varshmërinë e tij në anën tjetër.

Nëpërmjet kësaj lutjeje, njeriu assesi nuk zhbëhet nga pozita e tij reale si qenie e krijuar dhe si individ i formësuar. Përkundrazi, ai tregon vetëdijësim për njohjen e vetvetes si qenie në nevojë dhe me qëllim të caktuar. Njohja e vetvetes në kontekstin e krijimit dhe qëllimit të tij, ndihmon në qartësimin e shumë dilemave, të cilat ndikojnë në avancimin e njeriut.

II. Domethënia akaidore e ngritjes së duarve kah qielli

Më lartë theksuam, se duaja si një akt intim i njeriut, sajohet mbi realitetin e mirëfilltë të besimit (imanit). Ajo si e tillë ka një përmbajtje akaidore, sepse vë në pah lidhjen vertikale të njeriut me Krijuesin e vet. Po ashtu, duaja si akt i qëllimshëm i besimtarit, në korrelacion me ngritjen e duarve, është bazamenti i çështjes. Me këtë konstatim, dëshirojmë të themi se, ngritja e duarve kah qielli me rastin e duasë, nuk është qëllim në vete, por është njëra prej mjeteve që manifeston mënyrën e realizimit të duasë.

Fryma e duasë është vetë përmbajtja e fjalëve (qofshin ato të brendshme apo të shfaqura), e assesi forma teknike e ngritjes së duarve. Ngritja e duarve gjersa nuk paraprihet me aktin e lutjes, është fare e kotë dhe llogaritet si veprim i paqëllim. Kjo bëhet akoma me qartë kur e kemi parasysh se duaja mund të bëhet edhe duke mos i ngritur fare duart apo duke i drejtuar ato në drejtim të tokës, për sa kohë që kjo është e ligjshme dhe ka mbështetje në argumentet tradicionale. Për këtë arsye, ngritja e duarve as nuk ndikon në cilësinë e duasë, e as në dobësimin dhe devijimin e përmbajtjes së saj.

Mirëpo, ngritja e duarva kah qielli, si një veprim që e shoqëron aktin e duasë, ndër të tjera reflekton tri çështje të rëndësishme akaidore:

1) Lartësinë e Allahut;

2) Ultësinë e njeriut; dhe

3) kiblen e duasë.

2.1. Ngritja e duarve nga qielli tregon Lartësinë e Allahut,

dhe jo caktimin e vendit

Se ngritja e duarve kah qielli reflekton Lartësinë e Allahut, duket qartë edhe në thënien e Ebu Hanifesë, të cilën e kemi në komentim: “Njeriu i lutet Allahut kah drejtimi më i lartë (qielli),…”.

Dijetari i famshëm Kemalud-din Ahmed El-Bejadi El-Hanefij, kur e komenton këtë thënie të tij thotë: “Thënia e Imamit është një dëftim për cilësimin me Lartësi të Atij që i drejtohemi me lutje (Allahut), duke i atribuar Lartësinë dhe cilësitë e Madhërisë, Hyjnisë dhe Mjaftueshmërisë.”[16] Dhe se ky citat nuk ka për qëllim, përcaktimin e vendit apo anës ndaj Allahut. Përkundrazi, citati konsiston se Allahu duhet të kuptohet si i lartë e assesi si i ulët. Jo në kuptim të lartësisë së vendit, sepse kuptimi i vendit është tipar i krijesës, e Allahu është jashtë çdo përngjasimi me krijesat.

Të gjitha emrat dhe cilësitë e Tij, janë jashtë çdo përngjasimi e as përfytyrimi. Ato, absolutisht janë të ndryshme (tjetër fare) nga të krijesave, edhe pse emërimi i cilësive me të cilat Ai është i cilësuar është i përbashkët (i njëjtë) me të krijesave, si p.sh. dituria (ilm), fuqia (kudret), të pamurit, të dëgjuarit, të folurit, etj.[17], ku tekstualisht dhe nga forma e tyre e jashtme përdorën si për krijesat si për Krijuesin, mirëpo përmbajtja e tyre reale është krejt tjetër fare.

Allahu xh.sh. e përshkruan Vetveten në Kur’an me shprehjet, të cilat në themel janë emërtuar që të udhëzojnë në kuptimet tokësore dhe qëllimet njerëzore, edhepse askush nuk është sikur Ai, Sundues dhe Krijues. I Lartësuari është i pastër nga ato që t’u ngjasojë krijesave. Këto shprehje, kur përdoren edhe për Allahun xh.sh. nuk mund të kuptohen me të njëjtën domethënie sikurse kur përdoren për krijesat. Themi p.sh. filani është i ditur, filani sheh, e  themi se Allahu xh.sh. di dhe sheh. Por mënyra me të cilën njeriu di dhe sheh nuk është sikurse dituria dhe shikimi i Allahut xh.sh.[18] Një njeri mund të quhet i ditur e të jetë i paditur, mund të quhet i drejtë e të jetë mizor etj..

Ngjashmërisht sa herë që Ai përshkruhet si “Gjithëpamësi”, “Gjithëdëgjuesi”, apo “Gjithëdituri”, ne e dimë se këto përshkrime nuk kanë të bëjnë asgjë me fenomenin e të shikuarit apo të dëgjuarit fizik, por thjesht përshkruhet me terma më të kuptueshëm për njeriun, fakti i Prezencës së Përjetshme të Zotit, në gjithëçka që është apo që ndodhë…[19]

Në këtë parimësi, duhet kuptuar edhe Lartësinë e Allahut, që ka ardhur në citatin e Ebu Hanifes r.a..Të kuptuarit e saj duhet të bëhet sipas asaj që i përket Qenies së Lartë, pa e krahasuar dhe as përngjasuar me ‘lartësinë’ e krijesave. Kur lartësia, sipas kuptimit të saj të mirëfilltë (pra, jo alegorik), përdoret për krijesat, me të synohet lartësia relative e tyre, konform qenies së tyre fizike. Ndërsa kur lartësia përdoret për Allahun e Madhëruar, me të synohet lartësia absolute, konform Qenies së Lartë, e Cila nuk mund të imagjinohet, ngase nuk është materje, as substancë e as aksidencë; nuk kufizohet në anë; nuk ka pozitën poshtë / lartë, djathtas / majtas dhe as nuk ka vend.

Imam Gaznevij El-Hanefij ka thënë: “Krijuesi i gjithësisë nuk cilësohet me të qenurit e Tij në ndonjë vend (متمكنا في مكان), sepse Ai ka qenë gjithherë pa fillim në kohë (fil ezel), kur nuk ka ekzistuar vendi. Sikur të merrte ndonjë vend pasiqë e ka krijuar vendin, atëherë do të ndryshonte nga ajo ç’ishte më parë, e Allahu i Lartëmadhëruar është i pastër nga çdo lloj ndryshimi a transformimi.” [20]

Do të ishte një gabim i rëndë besimor, madje edhe shumë i rrezikshëm për imanin e besimtarit, nëse do të besojë se Allahu është në qiell apo në ndonjë vend tjetër. Sepse, e përmendëm edhe më lartë, Atij nuk i përket vendi, ngase Ai ekziston nga pafillimësia, atëherë kur fare nuk ka ekzistuar vendi, e as koha. Prandaj, këto e determinojnë të kuptuarit e lartësisë së Allahut dhe ngritjen e duarve ka qielli, në kuptimin se Allahu duhet kuptuar si i lartë, e assesi si i ultë, sepse ‘lartësia’ është veti që e lavdëron pronarin e saj.

Në këtë frymë duhet kuptuar edhe hadithin e Pejgamberit a.s., i cili njihet si hadithi i ‘xharijes’ (robëreshës). Imam Ebu Hanife r.h., menjëher pas thënies së tij të cilën jemi duke e komentuar: “Njeriu i lutet Allahut kah drejtimi më i lartë (qielli), e jo kah ultësia, sepse ultësia nuk është prej tipareve, që i përket Krijuesit dhe Njëshmërisë së Tij kundrejt një gjëje”, e sjell hadithin në fjalë duke thënë:

“Në lidhje me këtë (se Allahu duhet të kuptohet si i Lartë e assesi i ulët), është ajo që transmetohet në hadithin, sipas të cilit një njeri (e ai ka qenë Amër bin Esh-Sherid, sikurse e transmetojnë Ebu Hurejrete dhe Abdullah bin Revahate sipas asaj që e ka sqaruar Imami në “Musnedin” e vet me ‘tahrixh’ të Harithit, Talhasë, Belhiut dhe Havarizmit ) kishte ardhur te Pejgamberi a.s. bashkë me robëreshën e tij zezake dhe ka thënë:

وجب عَلَيَّ عِتْقَ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ ، أَفتُُجْزِينِي هذِهِ؟ فقال لَها النبيُّ صلي الله عليه و سلم: أَ مؤمنةٌ أنتِ؟ قالت نعم. فقال النبي عليه الصلاة و السلام: أَيْنَ اللَّهُ؟  فَأَشَارَتْ إِلَى السَّمَاءِ. فَقَالَ أَعْتِقْهَا فَإِنَّهَا مُؤْمِنَةٌ   

“Më është obliguar lirimi i një robëreshe që është besimtare (dhe ka shtuar: nëna ime ka vdekur dhe më ka urdhëruar që për sevapë të saj ta liroj një robëreshë besimtare, e unë nuk posedoj ndonjë tjetër përpos kësaj, e cila është një robëreshë e zezë, analfabete që nuk di se çka është namazi), a kam shpërblim për këtë? Pejgamberi s.a.v.s. iu drejtua asaj (robëreshës): a je besimtare? Ajo tha: po. Pejgamberi a.s.s. tha: “ku është Allahu?”(duke e pyetur për pozitën dhe lartësinë mbi krijesat në kuptim të lartësisë së dominimit dhe mbizotërimit, për të dëftuar se kur robët i luten Allahut kthehen kah qielli, pa patur për qëllim përcaktimin e vendit). Ajo bëri shenjë me gishtin e saj kah qielli (duke dhënë shenjë për pozitën më të lartë të mundshme, sikurse thuhet “fulanun fis-semai” – filani është në qiell, domethënë vlera e tij është e lartë). (Pejgamberi a.s.) Tha: liroje, sepse ajo është besimtare! (duke e pranuar për të mjaftueshme shenjën e saj për ta konsideruar si besimtare, kundrejt kapacitetit të vogël të arsyes së robëreshës dhe cekshmërisë së saj në të kuptuar).”[21]

Bërja e robëreshës më gisht kah qielli, dhe miratimi i këtij veprimi nga ana e Pejgamberit a.s., absolutisht nuk demonstron përcaktimin e vendit ndaj Allahut, apo se Ai është në qiell. Përkundrazi, hadithi ka për synim testimin e besimit të robëreshës. Këtë, në mënyrë mjaft konçize e parashtron edhe Imam Neveviu në komentarin e “Sahihut” të Muslimit kur thotë:

“Ky hadith është prej haditheve që ndërlidhet me cilësitë e Allahut (min ehadithis-sifati) dhe duhet të komentohet sipas asj që i përket Allahut (te’viluhu bima jeliku). Qëllimi i tij (i Pejgamberit a.s.) ishte që të provojë nëse ajo është që beson në Njëshmërinë e Allahut (muvehhidetun), dhe se Ai është Krijuesi, Rregullues dhe Veprues. Ai është Allahu, që kur i drejtohet lutësi me lutje drejtohet kah qielli, sikurse kur falësi kur falet drejtohet kah Qabeja. Por kjo nuk ka të bëjë se Allahu është i kufizuar në qiell sikurse që nuk është i kufizuar në Qabe, por sepse kjo është kibleja e atyre që luten (kibletud-da’iin), sikurse Qabeja që është kibleja e namaztarëve (kibletu’l-musal-lin). Ose aspekti tjetër, ata që i luten idhujve i drejtohen idhujve, që i kanë para vetes, ndërsa kur ajo Xharija tha: “në qiell” u bë e ditur se ajo është besimtare (muvehhideten) dhe nuk është prej adhuruesve të idhujve.”[22]

Me rastin e testimit të besimit të tjerëve pyetja logjike që shtrohet do të jetë: “a besoni në Allahun?” Pejgamberi a.s. nuk e ka shtruar atë pyetje, ngase shumica e njerëzve besuan në Allahun siç përmendet shpeshherë në Kur’an (shih: El-Ankebut, 61). Për shkak se mekasit paganë të asaj kohe besonin se Allahu në një mënyrë është i pranishëm në idolet e tyre dhe me ta një pjesë e krijesave, Pejgamberi a.s. deshi të vërtetojë se a ishte besimi i saj i ngatërruar dhe pagan si te mekkasit e tjerë apo ishte besim unitar i pastër dhe në përputhje me mësimet hyjnore. Kësisoj ai shtroi një pyetje, nga përgjigja e së cilës do të vërtetojë se a e ka ditur ajo se Allahu nuk ishte pjesë e krijesave të Tij dhe se a mos ka besuar në tezën e gabuar sipas së cilës Allahu mund të adhurohet në krijesa.[23] Përgjigjja e saj se “Allahu është në qiell”, tregoi se ajo është besimtare dhe e distancuar nga paganizmi.

Këtij qëndrimi, i kontribuon edhe fakti se ky hadith transmetohet edhe në verzionet tjera, sipas të cilëve robëreshës nuk i bëhet pyetja “ku është Allahu? (أَيْنَ اللَّهُ)”, por “kush është Zoti yt? (مَنْ رَبُّكِ)”[24], që dëshmon se qëllimi i pyetjes së Pejgamberit a.s. ishte për ta vërtetuar nëse ishte monoteiste apo idhujtare, e jo rreth ‘vendit’ të Allahut, ngase Allahu ka ekzistuar gjithmonë pafillim, edhe atëherë kur nuk ka ekzistuar asnjë krijesë dhe as vendi.

2.2. Ngritja e duarve kah qielli reflekton ultësinë e njeriut

Njeriu për nga cilësia e tij si qenie e krijuar, është i dalluar dhe i veçuar nga të gjitha krijesat në gjithësi. Ai është përgjegjës (halife) në sipërfaqen e tokës. Ndonëse e bartë piedestalin e lartësisë kundrejt krijesave të tjera, në anën tjetër e bartë pozitën e ultësisë në raport me lartësinë e Allahut. Ultësia e njeriut kundrejt lartësisë së Allahut, ka karakter shumë dimensional, e që mund të induktohet në dy sosh: 1) është i krijuar nga Allahu; dhe 2) është i nevojshëm për mirësitë e Tij.

Në këto principe, që e përshkojnë çdo krijesë, njeriu mbetet i detyruar, që t’i drejtohet Allahut me dua, ngase është i vetëdijshëm për vogëlsinë dhe pafuqishmërinë e vet. Zatën duaja është një lloj kërkese, që shoqërohet me modesti dhe përkushtim të vetëdijshëm. I lutet Allahut që t’ia mundësojë këtë apo atë dëshirë, sepse është bindur se pa dëshirën e Tij nuk mund të ndodhë asgjë në këtë gjithësi. Nga Ai, kërkon falje të mëkateve, dhurim të mirësive, dhe çdo të mirë në jetë, si në planin e përgjithshëm apo të detajizuar, si për këtë botë ashtu edhe për botën tjetër. Kjo gjendje faktike e njeriut, determinon ultësinë e tij në raport me pozitën absolute të Allahut. Nga kjo përvijohen dy relacione:

1) Relacioni ndërmjet Ndihmëtarit (Allahut) dhe kërkuesit të ndihmës (njeriut). Vetë fakti se Allahu është Ndihmëtar, është i Lartë. Ndërmjet njerëzve mbretëron rregulli i pashkruar se, ai që e ndihmon tjetrin, posedon epërsi në pozitë kundrejt atij të cilit i jepet ndihmë. Sepse, ndihma vjen nga lartë, e assesi nga poshtë. Nga ky aspekt, njeriu gjersa i drejton duartë e tij kah lartësia duke kërkuar ndihmë nga Allahu, e shpreh ultësinë e tij. Fundja kjo është edhe etikë e lypjes. Është jo e ndershme, që lypsari gjatë lypjes, të shpreh mburrje, lavdërim dhe krekosje, tipare këto që nuk i përkasin lypsarit. Përkundrazi, ai duhet të tregohet i heshtur, modest, i ngratë e kështu me radhë. Transmetohet se Resulullahi s.a.v.s. kur bënte dua për shi, i vishte rrobat më të vjetra dhe bëhej jashtë mase modest, në mënyrë që mos të tregohej aspak i mburrur; dhe

2) Relacioni ndërmjet Dhuruesit (Allahut) dhe lypsarit (njeriut). Themi se, edhe ky relacion e demonstron mjaft qartë ngritjen e duarve kah qielli. Nga praktika njerëzore, bëhet e qartë se lypsarët kur kërkojnë ndihmë nga njerëzit, ua shtrijnë dorën atyre për ndihmë dhe nuk i mbajnë duartë e tyre të kthyera kah ultësia. Në këtë aspekt e kemi hadithin, të cilin e transmeton Hakim bin Hizam r.a. se Pejgamberi a.s. ka thënë:

عَنْ حَكِيمِ بْنِ حِزَامٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ عَنْ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ الْيَدُ الْعُلْيَا خَيْرٌ مِنْ الْيَدِ السُّفْلَى

 “Dora e lartë është më e mirë se sa dora e ultë”.[25] Dhe hadithi tjetër, të cilin e transmeton Ebu Uthmane nga Selmani se Pejgamberi a.s. ka thënë:

عَنْ سَلْمَانَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِنَّ رَبَّكُمْ تَبَارَكَ وَتَعَالَى حَيِيٌّ كَرِيمٌ يَسْتَحْيِي مِنْ عَبْدِهِ إِذَا رَفَعَ يَدَيْهِ إِلَيْهِ أَنْ يَرُدَّهُمَا صِفْرًا

“Me të vërtetë Zoti juaj i Madhërishëm dhe i Lartësuar, është i Turpshëm Fisnik, turpërohet nga robi i Vet, i cili i çon duart kah Ai, që t’ia kthejë ato bosh.”[26]

Nëse thuhet se lypja, bëhet edhe pa e shtrirë dorën fare, përgjigjemi se edhe duaja bëhet pa i ngritur duart lartë.

Prandaj, mund të konstatojmë se drejtimi i duarve kah qielli, ndërsa manifeston ultësinë e njeriut kundrejt Allahut për arsyet e lartëcekura, në njërën anë, në anën tjetër një gjë paraqet modelin tipik të lypjes, të cilin e praktikojnë lypsarët gjatë lypjeve të tyre, e njeriu është i tillë me rastin e duasë.

2.3. Qielli është ‘kible’ e duasë

Po ashtu njëra prej qëllimeve kryesore të ngritjes së duarve në drejtim të qiellit është edhe ajo se qielli, sipas dijetarëve të ummetit konsiderohet ‘kible’ (venddrejtim) i duasë, e jo vend i Allahut. Pra, janë tri arsye që e vërtetojnë një gjë të tillë:

1. Qielli është kible (venddrejtim) e duasë (قبلة الدعاء), sikurse është të drejtuarit kah Qabeja gjatë faljes së namazit dhe vendosja e fytyrës në tokë gjatë sexhdes, anipse Allahu nuk është as në Qabe e as në tokë. [27]

2. Depot e furnizimit me rrisk të krijesave aderojnë në qiej, sipas thënies së Allahut të Madhëruar:

وَفِي السَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ

“E në qiell është furnizimi i juaj dhe ajo që ju premtohet.” (Edh-Dharijat, 22). Sipas prirjes së natyrshme, njeriu është i prirur që të drejtohet andej kah e sheh burimin e jetesës, sikurse që njeriu, përsëri në baza instinkti, kthehet andej prej nga e dëgjon zërin që e thërret atë.

3. Melaiket të cilat zbresin për furnizimin e njerëzve, zbresin prej qiellit, prandaj, njeriu është i prirur që të drejtohet kah ana në të cilën shpreson arritjen e synimeve të tij, sikurse është rasti me mbretin i cili kur u premton ushtarëve të tij shpërblim dhe furnizim, ata fillojnë të shpresojnë kah depot, edhe pse janë të bindur se mbreti nuk është në depo.[28]

Po kështu është rasti edhe me njeriun në raport me Allahun. Besimtari drejtohet kah qielli, edhe pse është i vetëdijshëm se Allahu nuk është në qiell.

(U botua në revistën e BIRK-ut “Dituria Islame”, nr. 224, mars 2009, fq. 9-13)