El-Firasetu – shikimi i ngjarjeve me nurin e Allahut xh.sh.

Mr. Orhan Bislimaj

El-Firasetu – shikimi i ngjarjeve me nurin e Allahut xh.sh.

(Shpjegim akaidologjik i hadithit të Pejgamberit a.s.)

Domethënia e nocionit “el-firasetu”

      Në aspektin gjuhësor, fjala el-firasetu është fjalë e gjuhës arabe: (فَرَسَ – ferese;  يَفْرس – jefrisu; فرَاسَة – firaseten) dhe nënkupton: “zgjuarësinë e njeriut për t’i njohur brendësitë e çështjeve prej shenjave të tyre të jashtme” (المهارة في تعرف بواطن الأمور من ظواهرها).[2] Për shembull thuhet “perceptimi im për filanin është e mirë” (فراستي في فلان الصلاح).[3] Ndërsa, el-firasetu si term akaidi nënkupton “mendimin e qëlluar, respektivisht zgjuarësinë e hollë të besimtarit të vërtetë, i cili me dritën që i dhuron Allahu, arrinë ta njohë realitetin e çështjeve duke u bazuar në shenjat e tyre të jashtme.”

Hipotezat e çështjes

      Në konceptin kur’anor, imani (besimi i drejtë në Allahun) konsiderohet arma më e fortë e njeriut. Ai, në personalitetin e njeriut potencialisht reflekton aftësi të ndryshme, varësisht nga fuqishmëria e imanit. Prej këtyre aftësive, të themi të jashtëzakonshme të imanit, është edhe “el-firasetu”, që ka ardhur në këtë hadith të Pejgamberit a.s.. Për ta kuptuar  realitetin fetar të “el-firasetu” nevojitet që çështjen ta parashtrojmë si në vijim:

1. Shpjegimi i hadithit – si prelud e çështjes
2. El-firasetu është e vërtetë  – si argumentim i çështjes
3. El-firasetu ndodh me ndihmën e Allahut – si adresim i çështjes
4. Domethënia akaidologjike e “el-firasetu” – si konstatim i çështjes

1. El-firasetu dhe konteksti i hadithit

1.1. Kuptimi i Hadithit

      Hadithi i sipërpërmendur, pa dyshim përbën një rëndësi në vete, jo vetëm pse është thënie e të Dërguarit të Allahut s.a.v.s., por edhe për faktin se pohon një çështje mjaft interesante dhe sfiduese siç është “el-firasetu”. Ibni Ethiri duke e shpjeguar këtë hadith flet për dy aspekte të tij:

       1. Aspekti i aparencës së Hadithit e që nënkupton atë që Allahu e vendosë në zemrat e të dashurve të Tij, dhe ata i dijnë gjendjet e njerëzve nëpërmjet ‘kerameteve’[4] apo me zgjuarësinë e tyre; dhe

      2. Ajo që mund të perceptohet prej indikacioneve, eksperiencës, kreacionit dhe karaktereve të njerëzve, e përmes tyre njeriu arrinë t’i njohë gjendjet e njerëzve.[5]

      Aspekti i parë, është çështja që neve na intereson ta shpjegojmë në këtë punim, ngase parimisht e referon bazën fetare të çështjes, dhe kjo do të thotë se el-firasetu është më shumë se intuitë e thjeshtë, ndërsa aspekti i dytë asocon në reflektimet jofetare të çështjes, për të cilat flasin psikologët në kuadër të çështjes së intuitës.

     Hadithi[6], të cilin e transmeton Imam Termidhiu r.h. në Sunenin e tij ka gjetur përdorim mjaft të gjerë në librat e dijetarëve të shquar islamë.[7] Përmbajtja e tij është e përgjithshme dhe argumenton se besimtari me iman të sinqertë në Allahun, e ka ndihmën e Krijuesit dhe në saje të kësaj ndihmeje, ai posedon aftësi kreative dhe logjikë gjeneruese. Aftësia për t’i kuptuar çështjet nëpërmjet shenjave të tyre të jashtme, është vetëm një aftësi nga shumë e shumë të tjera. Por, këto aftësi nuk mund t’i posedojë çdo musliman, ani pse mund t’i përkasë besimit islam. Hadithi, në plotëninë e tij vë në epiqendër atë besimtar islam që kënaqësinë e Allahut e ka mbi çdo gjë tjetër; që është i pajisur me tiparet e një besimtari të devotshëm; që me përpikërinë më të madhe respekton urdhëresat dhe ndalesat e Allahut të Madhëruar; pastaj që në zemrën e tij ushqen dashuri të sinqertë për Allahun dhe të Dërguarin e tij Muhamedin a.s., etj. etj. Besimtari i këtillë e ka përkrahjen e Allahut dhe ndihmën e Tij, siç thotë Allahu xh.sh.:

ذَٰلِكَ بِأَنَّ اللَّـهَ مَوْلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَأَنَّ الْكَافِرِينَ لَا مَوْلَىٰ لَهُمْ

      “Allahu është mbrojtës i atyre që besuan, kurse për jobesimtarët nuk ka mbrojtje.” (Muhammed, 11).[8] Kjo përkrahje e Allahut është gjithëpërfshirëse dhe përfshinë jetën e njeriut dhe veprimet e tij, si nga aspekti i formimit të personalitetit dhe stabilitetit shpirtëror, si nga aspekti i sukseseve në veprimtarinë e përditshme ashtu edhe në raport me synimet e këqija të kujdo qofshin ato.[9]

     Kështu, pjesa e parë e hadithit “it-tekuuu firasete’l-mumin… – Frikësohuni nga zgjuarësia e hollë e besimtarit të vërtetë”, i tërheq vërejtjen njeriut, qoftë ai musliman apo jo musliman, dhe pavarësisht gjininë, racën, kombin, etj., që në raport me muslimanin e sinqertë të tregojë marrëdhënie korrekte dhe t’i qaset bisedës me sinqeritet; ta thotë vetëm të vërtetën ashtu siç është dhe siç e di në të vërtetë e jo të flasë diçka, ndërsa zemra e tij të thotë diçka tjetër. Për shembull, një person, nuk duhet të shtiret se e do Kur’anin, nëse në zemrën e tij ekziston urrejtja për të. Sepse, Pejgamberi a.s. përsëri ka tërhequr vërejtjen, duke thënë se besimtari: “i shikon (i sheh ngjarjet) me dritën që i dhuron Allahu xh.sh.”, duke lënë të kuptohet se besimtari i sinqertë nëpërmjet aftësisë “el-firasetu” arrinë ta njohë (mos)sinqeritetin e bashkëbiseduesit, sikurse thotë Allahu i Lartësuar:

وَلَتَعْرِفَنَّهُمْ فِي لَحْنِ الْقَوْلِ

“Po me siguri do t’i njohësh përmes mënyrës së fjalës së tyre.” (Muhamed, 30).

      1.2. Konteksti i hadithit dhe ajetit

     Pejgamberi a.s. e ka thënë këtë thënie të tij, pra hadithin: “Frikësohuni nga zgjuarësia e hollë e besimtarit të devotshëm…”, dhe në vijim e ka lexuar ajetin: “Në atë (ngjarje), vërtet ka argumente për ata që mendojnë thellë” (El-Hixhr, 75), duke e ndërlidhur përmbajtjen e hadithit me intencën e këtij ajeti. Le të themi se konteksti i hadithit dhe konteksti i ajetit nuk kanë ngjashmëri përmbajtësore, porse, ajeti pason pas hadithit, ngase fjala “el-firasetu” e përmendur në hadith është sinonim me fjalën “et-teves-sum” e përmendur në këtë ajet.

      Për këtë arsye, pjesa dërrmuese e tefsirologëve kur e komentojnë ajetin 75 të kaptinës “El-Hixhr”, e citojnë këtë hadith, që do të thotë se hadithi në këtë rast vjen në cilësinë e shpjegimit të ajetit, sikundër që Pejgamberi a.s. e ka lexuar këtë ajet pas fjalëve të tij: “Frikësohuni nga zgjuarësia e hollë e besimtarit…” për të qenë ajeti një argument përfundimtar i domethënies së hadithit, respektivisht i fjalës “el-firasetu” – si një aftësi e veçantë për njerëzit e veçantë.

     Përndryshe, ajeti “Në atë (ngjarje), vërtet ka argumente për ata që mendojnë thellë.” (El-Hixhr, 75), i shikuar në prizmin e ajeteve kur’anore në kuadër të kaptinës El-Hixhr, vjen si një përmbyllje e një konteksti kur’anor, ku Allahu sjellë informacione rreth dënimit dhe shkatërrimit të popullit të pejgamberit Lut a.s..[10] Ashtu siç është bërë e ditur në këto ajete, Allahu e ka dënuar me shkatërrim popullin e Lutit a.s., që konsiderohej si njëri prej popujve me tipare më të shëmtuara prej që ekzistonte shoqëria njerëzore. Ata njerëz dhe vendbanimet e tyre i përfshiu një dënim i tmerrshëm dhe shkatërrimtar i Allahut të Madhërishëm.[11] Kështu që, ajeti në fjalë, El-Hixhr – 75, konsiston në ngjarjen e shkatërrimit të popullit të Lutit a.s..

       Po, kush janë “ata që mendojnë thellë (el-muteves-simin)!?” e që janë përmendur në këtë ajet. Ne themi se “ata që mendojnë thellë” dhe që janë përmendur në këtë ajet janë ata që e kuptojnë dënimin e Allahut akoma pa ndodhur ai dhe jo pasi të ndodhë, domethënë që arrijnë ta kuptojnë një çështje a ngjarje nëpërmjet shenjave të jashtme të saj qofshin këto shenja konkrete apo kuptimore. Analoge me këtë është aftësia ‘el-firasetu’- të kuptuarit  e ngjarjeve nëpërmjet shenjave të jashtme.

     Allahu i Lartësuar po e rrëfen ngjarjen e popullit të Lutit a.s. dhe në fund të saj po thotë se “në atë ngjarje”, pra në këtë rrëfim, ka argumente për ata që mendojnë thellë, kështu duke i dhënë shenjë njerëzve, e sidomos pabesimtarëve të kohës së Muhamedit a.s. që të këndellën e ta kuptojnë se mohimi i të Dërguarit të Allahut (Muhamedit a.s.) është një arsye bazike, që ai popull ta përjetojë fatin e popullit të Lutit a.s.. Në këtë kontekst, komentin, të cilin e sjell Imam Taberiu në lidhje me këtë ajet, e sqaron më së miri atë që dëshirojmë ta themi:

     “Dënimi i popullit të Lutit a.s. dhe shkatërrimi i tyre nga ana e Allahut xh.sh., gjithësesi është një argument për njerëzit me zgjuarësi të hollë (el-muteferr-rrisin), të cilët marrin ‘ibret’ nga ‘alametet’ e Allahut dhe shembujtë e sjellë (në Kur’an) në lidhje me përfundimin tragjik të mëkatarëve dhe pabesimtarëve.”[12] Më tej imam Taberiu thotë: Dhe Allahu e përmend këtë ngjarje si një asocim për popullin e Muhamedit a.s. – kurejshitët, duke bërë të qartë se: O Muhamed, popullit tënd i mjafton shembulli i popullit të Lutit dhe se dënimi ndaj popullit të Lutit a.s., nga që e përgënjeshtruan atë dhe këmbëngulën në devijimin që e kishin, nuk është tjetër veçse një mësim.[13] E, ne do të thonim nuk është tjetër veçse një shenjë e jashtme për ta perceptuar ardhjen e një dënimi nga Allahu akoma të pa ndodhur.

      Kjo, mbase është logjika që Pejgamberi a.s. e ka cituar këtë ajet duke e bërë pjesë të thënies së tij. Po ashtu, kjo mbase është arsyeja që tefsirologët e kanë sjellur këtë hadith me rastin e komentimit të këtij ajeti. Kështu ka vepruar edhe Mulla Sherif ef. Ahmeti në komentin e tij në Kur’anin e përkthyer në gjuhën shqipe, ku thotë se fjala “el-mutevessimin” që ka ardhë në këtë ajet, “ka të bëjë me atë mprehtësi të mendjes me të cilën disa njerëz janë në gjendje ta kuptojnë sendin e fshehtë në bazë të shenjave fizionomike” dhe ai në vazhdim e citon hadithin që jemi duke e shpjeguar.[14]

2. El-firasetu është e vërtetë

      Ekzistojnë argumente nga Kur’ani, Sunneti dhe jeta e shokëve të Pejgamberit a.s. në lidhje me të vërtetën e “zgjuarësisë së hollë – el-firasetu”.

       2.1. Argumentet nga Kur’ani

      Shumë ajete nga Kur’ani famëlartë, qoftë drejtëpërdrejt apo tërthorazi e argumentojnë zgjuarësinë ‘el-firasetu’ si një aftësi potenciale për besimtarin e vërtetë.

       a) Në ajetin në vijim, Allahu thotë:

أَوَمَن كَانَ مَيْتًا فَأَحْيَيْنَاهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ كَمَن مَّثَلُهُ فِي الظُّلُمَاتِ لَيْسَ بِخَارِجٍ مِّنْهَا 

      “Vallë, a është ai që qe i vdekur kurse Ne e ngjallëm dhe i dhamë dritë, me të cilën ecën mes njerëzve, si ai që ka mbetur në errësira (i humbur) dhe nuk mund të shpëtojë nga ajo?” (El-En’am, 122).

       Imam Bejdaviu r.h. gjatë komentimit të këtij ajeti thotë: ky ajet sjell shembullin e atij të cilin Allahu i Lartësuar e ka udhëzuar në rrugën e drejtë (në Islam) dhe e ka nxjerrur prej humbjes, duke ia vendosur dritën e argumenteve nga Fjala e Allahut, me të cilën i gjykon gjërat, dhe arrinë ta dallojë të vërtetën nga e pavërteta, të vërtetin nga i pavërteti.[15] Kjo dritë, pikërisht është bazamenti i aftësisë el-firasetu, ngase “el-firasetu” në të vërtetë është një dritë (nur), të cilën Allahu e brumosë në zemrën e robit të Tij, nëpërmjet së cilës besimtari e dallon të vërtetën nga e pavërteta, të sinqertin nga rrenacaku (هي نور يقذَفه الله في القلب، يفرق به بين الحق و الباطل و الصادق و الكاذب).[16]

       Disa prej tefsirologëve citojnë se fjala “i dhamë dritë” e përmendur në ajet ka të bëjë me hazreti Omerin r.a., i cili pati pranuar Islamin, ndërsa fjala “ai që ka mbetur në errësira” ka të bëjë me Ebu Xhehlin, i cili ngeli si jobesimtar. Porse Imam Kurtubiu r.h. thotë se në realitet mesazhi i këtij ajeti është i përgjithshëm dhe ka të bëjë me çdo musliman dhe jomusliman,[17] dhe kjo është e vërteta.

        b) Allahu në Kur’an thotë:

وَلَوْ نَشَآءُ لأَرَيْنَاكَهُمْ فَلَعَرَفْتَهُم بِسِيمَاهُمْ وَلَتَعْرِفَنَّهُمْ فِي لَحْنِ ٱلْقَوْلِ

      “E sikur të kishim dashur Ne, do t’i tregonim ty se kush janë ata, e do t’i njihje konkret po me siguri do t’i njohësh përmes mënyrës së fjalës së tyre…” (Muhamed, 30). Ky ajet, njëherit argumenton se el-firasetu ka të bëjë me dy aspekte të aftësive të besimtari: nga aspekti i vrojtimit – shikimit dhe nga aspekti i dëgjimit. Pjesa e ajetit: “e do t’i njihje konkret”, reflekton el-firasetu nga aspekti i shikimit, sepse bëhet fjalë për njohjen e tyre nëpërmjet shikimit, ndërsa pjesa tjetër do t’i njohësh përmes mënyrës së fjalës së tyre, reflekton el-firasetu nga aspekti i dëgjimit, ngase fjala nuk shikohet por dëgjohet.[18] Ndërsa, pjesa e ajetit: “E sikur të kishim dashur Ne, do t’i tregonim ty se kush janë ata…”, veç të tjerash argumenton se el-firasetu ndodhë me ndihmën e Allahut.

        Ekzistojnë edhe ajetet të tjera.[19]

        2.2. Argumentet nga Hadithi

       Vetë hadithi, të cilin jemi duke e shpjeguar është argument se ‘el-firasetu’ është e vërtetë. Thënia e Pejgamberit a.s.: It-tekuuu firasete’l-mumin – “Frikësohuni nga zgjuarësia e hollë e besimtarit të vërtetë, është afirmative dhe e pohon realitetin e ‘el-firasetu’.

        Por, përveç këtij hadithi ekzistojnë edhe hadithe të tjera që flasin për të vërtetën el-firasetu. Transmeton Enes bin Malik r.a., se i Dërguari i Allahut s.a.v.s. ka thënë:

” إن للَّه عز وجل عباداً يعرفون الناس بالتوسُّم “.

       “Me të vërtetë Allahu xh.sh. posedon robër të cilët i njohin njerëzit me të shikuar (perceptuar, vëzhguar).”[20]Po ashtu hadithi të cilin e transmeton Thevbani:

” احْذَرُوا فِرَاسَةَ الـمُؤْمِنِ فإنَّهُ يَنْظُرُ بِنُورِ اللَّهِ وَيَنْطِقُ بِتَوْفِـيقِ اللَّهِ “.

       “Keni kujdes nga zgjuarësia e hollë e besimtarit të vërtetë, sepse ai shikon (i sheh ngjarjet) me dritën që i dhuron Allahu, dhe fletë me të vërtetën e Allahut.”

         2.3. Argumentet nga jeta e sahabëve

       Transmetohet se një grup njerëzish nga populli Medhhixh kanë ardhur tek Omeri r.a. dhe me ta ishte El-Eshter En-Nehaiu. Omeri e kishte shikuar atë mirë dhe tha: “Kush është ky?” Ata i thanë: “Malik ibn Harithi”. Omeri r.a. tha: “Çfarë ka ky, Allahu e shkatërroftë? Unë shoh një ditë të keqe për muslimanët nga ky person” dhe ka ndodhur sprovë (fitne) nga ai person ashtu siç e ka parashikuar Omeri r.a.[21]

       Edhe hazreti Osmani ka qenë i saktë në “zgjuarësinë” e tij. Enes bin Malik r.a., tregon se para se të shkoja te Osmani r.a., në rrugë e pash një grua, bukuritë e së cilës më bënë përshtypje. E, me këtë rast Osmani r.a., duke aluduar në mua, tha: Po hyn një njeri tek unë, e gjurmët e zinasë janë të qarta në sytë e tij.” I thash: A shpallje pas të Dërguarit të Allahut s.a.v.s.? Tha: “Jo, por ajo është vrojtim, argument dhe perceptim i saktë (و لكن تبصرة و برهان و فراسة صادقة).” [22]

        Ndërsa, Ibnu Mes’udi r.a. ka thënë: tre vetë janë me zgjuarësi më të hollë prej të gjithë njerëzve:

        1) Azizi në lidhje me Jusufin a.s., gjersa i tha gruas së vet:

 أَكْرِمِي مَثْوَاهُ عَسَىٰ أَن يَنفَعَنَآ أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَداً

        “Bëni pritje të kënaqshme, se është shpresë t’ia shohim hajrin ose ta adaptojmë për fëmijë!” (Jusuf, 21);

        2) Bija e Shuajbit a.s. kur i tha babait të saj në lidhje me Musain a.s.:

 يٰأَبَتِ ٱسْتَئْجِرْهُ

         “Merre këtë në shërbim me pagë!” (El-Kasas, 26); dhe

        3) Ebu Bekri r.a. në lidhje me Omerin r.a. kur e propozoi për halife pas tij.[23] Madje, Ebu Bekri konsiderohet njeriu me zgjuarësi më të madhe nga ymeti Muhamed, e pas tij Omeri. Zgjuarësitë e tij, janë të njohura, gjersa ai kur thoshte për diçka “unë mendoj kështu”, nuk ka ndodhur ndryshe veçse sipas parashikimit të tij.[24] Mund të themi se, pas vdekjes së Pejgamberit a.s., atëherë kur myslimanët përballeshin me sfida të rënda, ishte pikërisht Ebu Bekri r.a., i cili me largpamësinë e Tij, e me ndihmën e Allahut pati dhënë propozime ideale, të cilat u vlerësuan si mendime të qëlluara.

         3. “El-Firasetu” ndodh me ndihmën e Allahut

         Në Kur’an dhe në Hadith kemi argumente, kur me ndihmën e Allahut kanë ndodhur ngjarje që kanë tejkaluar aftësitë njerëzore, e për të cilat Allahu ka dëshmuar se kanë ndodhur me ndihmën e Tij. Kur’ani është Libër i vërtetë që nuk ka asnjë dyshim në të, i këtillë është edhe Hadithi i vërtetë, andaj edhe ngjarjet e apostrofuara në vijim janë më se të vërteta. Për shembull:

1. Le ta sjellim rastin e thirrjes së Ibrahimit a.s. ndër njerëz për ta vizituar Qaben, sipas asaj që ka thënë Allahu në Kur’an:

وَأَذِّن فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَىٰ كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِن كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ

           “Dhe thirri njerëzit për ta kryer haxhin, se të vijnë ty këmbësorë e edhe kalorës me deve të rraskapitura që vijnë prej rrugëve të largëta.” (El-Haxhxh, 27).

Imam Kurtubiu r.h. në tefsirin e tij sjell këtë rrëfim:

لما فرغ إبراهيم عليه السلام من بناء البيت، وقيل له: أذّن في الناس بالحج، قال: يا رب وما يبلغ صوتي؟ قال: أذّن وعليّ الإبلاغ؛ فصعِد إبراهيم خليل الله جبل أبي قُبيس وصاح: يا أيها الناس! إن الله قد أمركم بحج هذا البيت ليثِيبكم به الجنة ويجيركم من عذاب النار، فحُجّوا؛ فأجابه من كان في أصلاب الرجال وأرحام النساء: لَبَّيْكَ اللَّهُمّ لَبَّيْك!

       Kur Ibrahimi a.s. e përfundoi ndërtimin e Qabesë, Allahu i Lartësuar e obligoi duke i thënë: “Dhe thirri njerëzit për ta kryer haxhin…”. Ibrahimi a.s. tha: Ja rabb, po sa mund të dëgjohet zëri im? Allahu tha: ti thirri njerëzit e dërgimi i thirrjes sate te njerëzit është punë e Imja. Ibrahimi a.s., apo siç njihet me emërtimin Halilullahi (miku i Allahut) hipi në kodrën “Ebi Kubejs” dhe bërtiti: O ju njerëz! Me të vërtetë Allahu ju ka urdhëruar për ta bërë haxhin te kjo shtëpi (Qabeja), në mënyrë që t’ju shpërblejë me xhennet dhe t’ju mbrojë nga zjarri i xhehennemit, andaj kryjeni haxhin! Kësaj thirrjeje iu përgjigjën të gjithë edhe ata që ishin në gjoksat e baballarëve dhe në mitrat e nënave, duke thënë: Lebbejke Allahumme Lebbejk – të përgjgjemi Ty, O Zoti im, të përgjigjemi Ty.”[25]

        Shtrohet pyetja, kush e dërgoi thirrjen e Ibrahimit a.s. në zemrat e njerëzve, të cilët po atë vit erdhën në Mekkë për ta bërë ibadetin e haxhit!?[26] Sigurisht se jo vetë Ibrahimi a.s.. Ibrahimi a.s. ishte vetëm mjet formal i thirrjes, dhe se ishte i vetëdijshëm për një gjë të tillë kur tha: Ja rabb, po sa mund të dëgjohet zëri im?. Atëherë, përfundojmë se përçues i kësaj thirrjeje është vetë Allahu i Lartësuar, tek i Cili gravitojnë të gjitha shpirtërat e krijesave, sepse thirrja depërtoi edhe te shpirtërat e atyre që akoma nuk janë në botën fenomenale. Po, nëse pyesim se në çfarë mënyre!? Atëherë themi se mënyra është veçanti e Madhështisë së Allahut dhe përfshinë aspektin hyjnor të komunikimit Krijues – krijesë, dhe në kuadër të këtij komunikimi, mbase rrjedh aftësia el-firasetu tek individi;

         2. Hadithi i vërtetë, të cilin e transmeton Xhabir bin Abdilah, ku Pejgamberi a.s. thotë se më janë dhënë pesë specifika, të cilat nuk i janë dhënë asnjë pejgamberi para meje, dhe e para prej tyre është: forca për ta frikësuar armikun në largësi të udhëtimit njëmujor:

أُعْطِيتُ خَمْسًا لَمْ يُعْطَهُنَّ أَحَدٌ مِنْ الْأَنْبِيَاءِ قَبْلِي نُصِرْتُ بِالرُّعْبِ مَسِيرَةَ شَهْرٍ وَجُعِلَتْ لِي الْأَرْضُ مَسْجِدًا وَطَهُورًا وَأَيُّمَا رَجُلٍ مِنْ أُمَّتِي أَدْرَكَتْهُ الصَّلَاةُ فَلْيُصَلِّ وَأُحِلَّتْ لِي الْغَنَائِمُ وَكَانَ النَّبِيُّ يُبْعَثُ إِلَى قَوْمِهِ خَاصَّةً وَبُعِثْتُ إِلَى النَّاسِ كَافَّةً وَأُعْطِيتُ الشَّفَاعَةَ

       “Më janë dhënë pesë veçori, të cilat nuk i janë dhënë asnjë pejgamberi para meje, forca e cila e frikon armikun në largësi të udhëtimit njëmujor; e gjithë hapësira e tokës më është bërë vend për kryerjen e namazit dhe mjet për pastrim dhe kudo që ta takojë ndonjë njeri nga ummeti im, koha e namazit, le të falet aty; më është lejuar preja (plaçka) e luftës; çdo pejgamber i është dërguar vetëm një populli të vet, ndërsa unë i jam dërguar tërë njerëzimit dhe më është dhënë e drejta e Shefa’atit – ndërmjetësimit në Ditën e Gjykimit.”[27]

         Shtrohet pyetja, si mund të ndodhë ky frikësim, a mos ndoshta bëhet fjalë për frikësimin e armikut nëpërmjet numrit të madh të ushtrisë myslimane?! Sigurisht se jo, sepse ka ndodhur kur ushtria myslimane ka qenë e vogël në numër, dhe logjikisht nuk ka mundur ta frikësojë armikun, por në anën tjetër ajo ka fituar: “Sa e sa grupe të vogla me dëshirën e Allahut kanë triumfuar ndaj grupeve të mëdha.” (El-Bekaretu, 249). Por, hadithi aludon në një ndihmesë të drejtpërdrejtë të Allahut për të dashurit e Tij, në këtë rast për Muhamedin a.s. dhe ushtrinë myslimane, siç kjo kishte ndodhur në luftën e Bedrit, ku Allahu i forcoi muslimanët, ndërsa u futi tmerrin palës armike: ku Allahu thotë:

إِذْ يُوحِي رَبُّكَ إِلَى الْمَلَائِكَةِ أَنِّي مَعَكُمْ فَثَبِّتُوا الَّذِينَ آمَنُوا ۚ سَأُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُوا الرُّعْبَ

        “Edhe kur Zoti yt u kumtoi engjujve se: Unë jam me ju, pra, inkurajoni ata që besuan! Unë do të hedh frikë në zemrat e atyre që nuk besuan…” (El-Enfal, 12).[28]

          3. Ta sjellim edhe një shembull tjetër nga hadithi i Pejgamberit a.s., të cilin e transmeton Ebu Hurejra r.a. se Pejgamberi a.s. ka thënë:

 إِذَا أَحَبَّ اللَّهُ الْعَبْدَ نَادَى جِبْرِيلَ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ فُلَانًا فَأَحْبِبْهُ فَيُحِبُّهُ جِبْرِيلُ فَيُنَادِي جِبْرِيلُ فِي أَهْلِ السَّمَاءِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ فُلَانًا فَأَحِبُّوهُ فَيُحِبُّهُ أَهْلُ السَّمَاءِ ثُمَّ يُوضَعُ لَهُ الْقَبُولُ فِي الْأَرْضِ

         “Kur Allahu e do ndonjë njeri e fton Xhibrilin dhe i thotë: Allahu e do filanin, andaj duaje edhe ti! Atëherë Xhibrili fillon ta duajë atë dhe në mesin e banorëve të qiellit kumton: Allahu e do filanin, andaj duajeni edhe ju. Kështu që fillojnë ta duan ate edhe banorët e qiellit pastaj edhe banorët e tokës e pranojnë këtë thirrje.”[29]

          Është e vërtetë se ndonjëherë njeriu formon një bindje të mirë për një person pa patur ndonjë marrëdhënie apo komunikim. Mbase kjo mund të ketë mbështetje në këtë kumt të melekut Xhibril. Pyesim, kush po ua dërgon njerëzve këtë kumt, dhe me çfarë mjeti!? Pa dyshim se këtë Allahu ia dërgon nëpërmjet komunikimit hyjnor Krijues – krijesë.

        Kjo që u tha më lartë na bën të kuptojmë se shpirtërat e njerëzve kanë një lidhje dhe komunikim  të drejtpërdrejt me Allahun (shih: Kur’ani, Kaf, 16-18). Madje secili njeri që ka jetë, gjallërinë e tij e posedon në saje të dëshirës së Allahut. Dhe, tani kur themi se el-firasetu ndodhë me ndihmën e Allahut, e kemi për qëllim se shpirti i besimtarit merrë kreacion dhe ndriçim prej Allahut. Asgjë në këtë gjithësi nuk ndodhë pa fuqinë e Tij dhe jashtë dijes dhe vullnetit Tij. Kuptohet, sa i përket veprave të këqia, ndonëse ndodhin me fuqinë e Allahut, me dijën e Tij dhe me vullnetin e Tij, ato nuk ndodhin me kënaqësinë e Tij, për dallim nga veprat e mira që ndodhin me kënaqësinë e Allahut dhe dashurinë e Tij. E, ai besimtar i sinqertë, që e fiton kënaqësinë e Allahut, reflekton një entuziazëm konstruktiv në jetën e përditshme, në kuptim të vlerësimit të drejtë të ngjarjeve, sepse i sheh ngjarjet me drejtësinë e Allahut, siç thotë Allahu në hadithin kudsij:

فَإِذَا أَحْبَبْتُهُ كُنْتُ سَمْعَهُ الَّذِي يَسْمَعُ بِهِ وَبَصَرَهُ الَّذِي يُبْصِرُ بِهِ وَيَدَهُ الَّتِي يَبْطِشُ بِهَا وَرِجْلَهُ الَّتِي يَمْشِي بِهَا وَإِنْ سَأَلَنِي لَأُعْطِيَنَّهُ وَلَئِنْ اسْتَعَاذَنِي لَأُعِيذَنَّهُ

         “E kur e dua atë, do të Jem të dëgjuarit e tij që dëgjon me të, të pamurit e tij që sheh me të, dora e tij me të cilën punon dhe këmba e tij me të cilën ec. Nëse ai kërkon prej Meje diç, do t’i përgjigjem, e nëse kërkon mbrojtje nga Unë, do ta mbrojë atë.”[30]

        Dhe kjo ndihmë e Allahut, te besimtari i sinqertë, shndërrohet në një ndihmë reale, siç ka ndodhur, për shembull, gjatë zhvillimit të betejës në vendin Bedër, kur Allahu ka dërguar melaike (engjujë) në fushëbetejë për ta ndihmuar ushtrinë muslimane (shih: El-Enfal, 9, 12, 17), pra për ta ndihmuar të vërtetën dhe protagonistët e kësaj të vërteteje, e që ishte vetë Muhamedi a.s. dhe shokët e tij – sahabët r.a.

         4. Domethënia akaidologjike e “el-firasetu”

      Në konceptin akaidologjik, aftësia el-firasetu – mendimi i qëlluar i besimtarit, nga sa u tha edhe më lartë, është diçka që ndodh me ndihmën e Allahut si favor për njerëzit e veçantë. Në lidhje me këtë, Ebu Hafs En-Nisaburi ka thënë se askush nuk mund të pretendojë për arritjen e el-firasetu (zgjuarësisë së hollë), porse njeriu i frikësohet zgjuarësisë së tjetrit[31], sipas hadithit që e kemi në shpjegim. Kjo do të thotë se el-firasetu nuk është një cilësi që arrihet me pretendim, por ajo vjen si një mbështetje prej Allahut për shkak të tipareve të larta të devotshmërisë. Kuptohet, personi gjegjës duhet të jetë i aftë psiqikisht, moshërritur dhe veçmas i mençur, kur dihet se gjeneza e saj graviton në zgjuarësinë e natyrshme të besimtarit, zgjuarësi kjo, e cila me ndihmën e Allahut gjeneron mendimin e qëlluar  për një person apo për një dukuri çfarëdo qoftë ajo. Si e këtillë, el-firasetu është krejtësisht e mundshme, e lejueshme, dhe nuk është iracionale, veçse implikon përgatitje të lartë besimore dhe të devotshmërisë. Imani i sinqertë në Allahun, pastaj të punuarit sipas Kur’anit dhe Sunnetit të Pejgamberit a.s., largimi nga veprat e këqia dhe dukurit negative janë disa prej tipareve kryesore.

        4.1. Imani i sinqertë në Allahun dhe frika ndaj Tij

       Imani i sinqertë në Allahun është elementi kryesor i aftësisë ‘el-firasetu’, pasiqë ajo besohet se ndodh vetëm me ndihmën e Allahut dhe jo me kapacitetin e rëndomtë të njeriut, dhe rrjedhimisht themi se Allahu është ndihmëtar i robërve të Tij të sinqertë. Kemi shumë argumente nga Kur’ani famëlartë se ata besimtarë të sinqertë, të cilët nga frikërespekti për Allahun tregojnë devotshmëri të vërtetë ndaj Tij, Allahu atyre u dhuron urtësi dhe dije të jashtëzakonshme. Allahu i Lartësuar thotë:

وَاتَّقُوا اللَّـهَ ۖ وَيُعَلِّمُكُمُ اللَّـهُ ۗ وَاللَّـهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ

       “Keni frikë Allahun, se Allahu ju dhuron dituri (të jashtëzakonshme), Allahu është i Gjithëdijshëm për çdo send.” (El-Bekare, 282). Imam Kurtubiu r.h. duke e shpjeguar këtë ajet thotë: Allahu ka premtuar se ai i cili i frikësohet Allahu, Allahu atë e mëson, domethënë, në zemrën e tij e vendosë një dritë (nur), nëpërmjet së cilës ai i kupton gjërat dhe e dallon të vërtetën nga e pavërteta, dhe në këtë aspekt është fjala e Allahut[32]:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِن تَتَّقُوا اللَّـهَ يَجْعَل لَّكُمْ فُرْقَانًا وَيُكَفِّرْ عَنكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ۗ وَاللَّـهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ

       “O ju që besuat, nëse keni frikë Allahun, Ai do të vërë udhëzim (në zemrat tuaja) për ju, do t’ua mbulojë të këqijat, do t’ua falë mëkatet. Allahu është dhurues i madh.” (Enfal 29).

Sikundër kësaj, Allahu në Kur’an i ka cilësuar kafirët se nuk e shohin të vërtetën, për shkak se shpirtërat dhe zemrat e tyre janë të ngurta nga hijëzimi i mosbesimit (kufrit). Allahu thotë:

وَجَعَلْنَا عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ أَكِنَّةً

        “Ndërkaq në zemrat e tyre vëmë një mbulesë…” (El-Isra, 46);

أُولَـٰئِكَ ٱلَّذِينَ طَبَعَ ٱللَّهُ عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ وَسَمْعِهِمْ وَأَبْصَارِهِمْ وَأُولَـٰئِكَ هُمُ ٱلْغَافِلُونَ

         “Të tillët janë ata që Allahu ua mbylli zemrat, dëgjimin dhe pamjen e tyre dhe të tillët janë ata naivët.” (En-Nahl, 108).

          4.2. Të punuarit sipas Kur’anit dhe Sunnetit

         Burimi i udhëzimit të njeriut, është Kur’ani dhe Sunneti i Pejgamberit a.s. Prej vetive të besimtarit të sinqertë është respektimi i tyre në tërësi dhe me përpikëri. Nuk duhet bërë selektim në përmbajtjen e tyre, ngase çdo udhëzim i tyre është udhëzim i Allahut, e për udhëzimin e Allahut nuk mund të thuhet se ky është i mirë dhe ky nuk është i mirë. Muslimani që punon me Kur’an dhe Sunnet, është modeli më i mirë i njeriut të përsosur. Sepse ata përmbajnë metodat më të mira të edukimit të njeriut dhe udhëzimit të tij në jetën e përditshme. Në ta burojnë të gjitha normat e moralit, mirësjelljes dhe respektit për të tjerët. Ata i mundësojnë muslimanit që ta kuptojë rolin e vetvetes dhe qëllimin e krijimit të tij; që ta njohë Allahun për Krijues dhe që vetëm Atë ta adhurojë. Muslimani me edukatë të Kur’anit dhe Sunnetit, është person i vendosur, me zemër të pastër, i dëlirë nga sëmundjet e zemrës, larg dyshimeve, i qëndrueshëm përballë sfidave të jetës dhe sprovave të saj, i pa ndikuar nga egoja dhe tendenca e dëshirës (epshit), i lumtur gjithmonë, i hareshëm me të gjithë, mirënjohës ndaj njerëzve, falënderues ndaj mirësive të Allahut, i vëmendshëm për dhuntinë e jetës dhe sprovën e vdekjes, urdhëron për të mirë dhe ndalon nga e keqja, askujt nuk ia dëshiron të keqen, atë që e dëshiron për vetveten e dëshiron edhe për vëllaun e tij, dhe mbi të gjitha është adhurues i devotshëm ndaj Allahut, duke respektuar urdhëresat dhe ndalesat e Tij. Ky musliman, që i përmbahet në përpikëri udhëzimit të Allahut, respektivisht Kur’anit dhe Sunnetit, ka përkrahjen e Allahut dhe ndihmën e Tij, përkrahje kjo, që në kontekstin e çështjes së aftësisë el-firasetu, manifestohet në jetën e përditshme të njeriut në raport me realitetin gjithëpërfshirës në të cilin ekziston. Në lidhje më këtë, Allahu i Lartësuar ka thënë:

وَمَن يَتَّقِ ٱللَّهَ يَجْعَل لَّهُ مَخْرَجاً

       “…e kush u përmbahet dispozitave të Allahut, atij Ai i hap rrugë.” (Talak, 2). Kjo hapje e rrugës, mbase nuk ka të bëjë me asgjë tjetër, veçse me atë ndihmën e Allahut, që kur i jepet njeriut, ajo shndërrohet në el-firasetu – mendim të qëlluar apo zgjuarësi të hollë, në bazë të së cilës, ky e tejkalon realitetin ekzistues, duke nuhatur të vërtetën e çështjeve akoma pa ndodhur. Dhe, gjersa e posedon këtë perceptim të drejtë, ai i bën planifikimet e duhura për akëcilën çështjeje, duke i prirë atyre me përgatitje adekuate pa u zënë ngushtë asnjëherë, e kjo në të vërtetë është hapje e rrugës vetvetes, por, kuptohet me ndihmën e Allahut.

         4.3. Eleminimi i vetive të liga

      Eleminimi i vetive të liga është një kërkesë e imanit. Shprehitë e këqija, siç janë ta zëmë, keqbërja, vjedhja, smira, dashakeqësia, përgojimi, zilia, dyftyrësia, prostitucioni, alkooli, bixhozi, tradhtia, gënjeshtra, etj, janë kontradikë e ashpër e imanit, sepse kur këto janë prezente tek njeriu, bëjnë që ai të vuajë nga sëmundjet shpirtërore dhe ato të zemrës. E, çfarë mund të pritet nga një njeri me shpirt dhe zemër të sëmurë për sa kohë që shpirti dhe zemra janë burim i veprave të mira dhe prirjeve të drejta. Përvetësimi i këtyre tipareve të liga e neglizhojnë dhe e pengojnë aftësinë mendore, gjykuese e shpirtërore të individit për ta pa të vërtetën. Allahu thotë:

كَلاَّ بَلْ رَانَ عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ مَّا كَانُواْ يَكْسِبُونَ

       “Jo nuk është ashtu! Por të këqijat që i punuan, zemrat e tyre ia mbuluan.” (El-Mutaffifin, 14). Imam Rraziu, rreth fjalës ‘rane’ që ka ardhur në këtë ajet sjell mendimin e gjuhëtarëve dhe tefsirologëve: sipas gjuhëtarëve “rane” do të thotë mbulim i zemrës, sikurse alkooli që e mbulon mendjen e njeriut, ndërsa sipas tefsirologëve, kjo fjalë nënkupton shtresimin e mëkateve në zemrën e njeriut, të cilat e mbulojnë atë, e nxijnë dhe e vdesin rolin konstruktiv të saj.[33] E kjo, në të vërtetë ka të bëjë me atë verbërimin e zemrave në krahëror, për të cilat flet Kur’ani famëlartë: “… Pse në të vërtetë sytë nuk verbërohen, por verbërohen zemrat në kraharorë.” (El-Haxhxh, 53); e ata që i kanë zemrat e verbëra, Allahu thotë:

صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لاَ يَعْقِلُونَ

         “Ata janë të shurdhër, memecë e të verbër, ata nuk kuptojnë.” (El-Bekare, 171).

Sikundër kësaj, besimi i shëndoshë e i sinqertë në Allahun, i dëlirë nga këto veti të liga, larg egos e kënaqësive epshore, mund të japë rezultate të jashtëzakonshme. Në këtë rast njeriu i këtillë e fiton dashurinë e Allahut, e për të cilin, Allahu i Lartësuar ka thënë:

 فَإِذَا أَحْبَبْتُهُ كُنْتُ سَمْعَهُ الَّذِي يَسْمَعُ بِهِ وَبَصَرَهُ الَّذِي يُبْصِرُ بِهِ وَيَدَهُ الَّتِي يَبْطِشُ بِهَا وَرِجْلَهُ الَّتِي يَمْشِي بِهَا وَإِنْ سَأَلَنِي لَأُعْطِيَنَّهُ وَلَئِنْ اسْتَعَاذَنِي لَأُعِيذَنَّهُ

       “E kur e dua atë, do të Jem të dëgjuarit e tij që dëgjon me të, të pamurit e tij që sheh me të, dora e tij me të cilën punon dhe këmba e tij me të cilën ec. Nëse ai kërkon prej Meje diç, do t’i përgjigjem, e nëse kërkon mbrojtje nga Unë, do ta mbrojë atë.”[34]

         Vetëm me këtë përgatitje shpirtërore dhe në këto kushte, mund t’u japim vlerësimin e drejtë ngjarjeve, mund ta veçojmë të drejtën prej së shtrembrës konform hadithit që jemi duke e shpjeguar:[35] “Frikësohuni nga zgjuarësia e hollë e besimtarit të vërtetë, sepse ai shikon (i sheh ngjarjet) me dritën që i dhuron Allahu.”

Përfundim

           Nga sa u tha më lartë, mund të konstatojmë se:

           a)      El-firasetu është e vërtetë dhe ka mbështetje në Kur’an, Sunnet dhe në argumentet e arsyes;

         b)      El-firasetu, si një aftësi e veçantë për njerëzit e veçantë është rezultat i devotshmërisë ndaj Allahut dhe determinon pajisjen me virtyte të larta besimore;

        c)      El-firasetu ndodhë me ndihmën e Allahut dhe përkrahjen e Tij, e kjo domethënë se ajo nuk synohet si pretendim i njeriut, por         Allahu, nëpërmjet komunikimit hyjnor me krijesat, e vendos në zemrën e njeriut një dritë nëpërmjet së cilës njeriu arrinë ta dallojë të vërtetën nga e pa vërteta, të vërtetin nga i pavërteti.

      Dhe, krejt në fund themi se çështja “el-firasetu” është shumë e rëndësishme për ymmetin si tërësi, veçanërisht për njerëzit në detyrat vendimmarrëse, dhe si e këtillë kërkon një shqyrtim të thellë shkencor dhe profesional.

(Punimi u botua në Takvim, botoi Kryesia e Bashkësisë Islame e Republikës së Kosovës, Prishtinë, 2013, fq.73-96)